BỆNH TỰ MIỄN & NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

Bệnh tự miễn là gì?

Hệ miễn dịch là một phần quan trọng trong cơ thể, có nhiệm vụ bảo vệ chúng ta khỏi các tác nhân gây hại như vi khuẩn, vi-rút, nấm và các yếu tố ngoại lai khác. Khi hoạt động bình thường, hệ miễn dịch có khả năng phân biệt giữa tế bào và mô khỏe mạnh của cơ thể với các "kẻ xâm nhập". Hệ miễn dịch sẽ kích hoạt phản ứng để tiêu diệt hoặc ngăn chặn sự xâm nhập của những tác nhân này.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, hệ miễn dịch không hoạt động đúng cách và tấn công nhầm vào mô khỏe mạnh của cơ thể, gây ra các bệnh tự miễn. Khi hệ miễn dịch tấn công nhầm các mô của cơ thể, nó có thể dẫn đến viêm, tổn thương mô và gây ra các triệu chứng khó chịu. Các bệnh tự miễn này có thể ảnh hưởng đến nhiều bộ phận trong cơ thể, bao gồm khớp, da, thận, tim, phổi và nhiều cơ quan khác.

Các bệnh tự miễn thường gặp?

Có khoảng hơn 80 loại bệnh tự miễn khác nhau nhưng một số loại phổ biến nhất là:

Bệnh Basedow là một bệnh tự miễn liên quan đến tuyến giáp, khiến tuyến giáp hoạt động quá mức, sản xuất quá nhiều hormone tuyến giáp. Điều này dẫn đến tình trạng cường giáp, khiến cơ thể rơi vào trạng thái hoạt động quá mức. Bệnh Basedow có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của người bệnh. Các triệu chứng phổ biến của bệnh Basedow bao gồm:

• Rối loạn giấc ngủ
• Khó chịu và bứt rứt
• Giảm cân không rõ nguyên nhân
• Lồi mắt, đây là một triệu chứng đặc trưng, thường gặp ở những người mắc bệnh Basedow, khiến mắt bị lồi ra ngoài, có thể gây khô mắt, đau mắt và nhìn mờ.
• Nhạy cảm với nhiệt: Người bệnh cảm thấy nóng, đổ mồ hôi nhiều ngay cả khi nhiệt độ không cao.
• Yếu cơ: Cảm giác yếu, đặc biệt là ở các cơ bắp.
• Tóc dễ gãy: Tóc có thể mỏng và dễ gãy do tác động của sự mất cân bằng hormone.
• Chu kỳ kinh nguyệt thưa hoặc không đều: Phụ nữ có thể gặp rối loạn kinh nguyệt.
• Run tay: Các cơn run tay không kiểm soát cũng là một triệu chứng điển hình.

Mặc dù bệnh Basedow có thể có các triệu chứng rõ ràng như trên, nhưng một số người bị bệnh lại không có triệu chứng rõ ràng, khiến bệnh dễ bị bỏ qua hoặc chẩn đoán muộn.

Bệnh lupus ban đỏ hệ thống (hay còn gọi là lupus) là một bệnh tự miễn, trong đó hệ miễn dịch của cơ thể hoạt động sai lệch và tấn công các mô và cơ quan khỏe mạnh. Bệnh có thể ảnh hưởng đến nhiều bộ phận của cơ thể, bao gồm da, khớp, thận, tim, phổi, và hệ thần kinh. Các triệu chứng của bệnh lupus rất đa dạng và có thể thay đổi theo mức độ nghiêm trọng của bệnh. Những triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau khớp và sưng khớp, đặc biệt là ở các khớp nhỏ ở tay và chân.
• Nổi ban đỏ trên mặt, thường là hình cánh bướm, bao phủ mũi và má. Bệnh nhân cũng có thể bị ban đỏ ở các bộ phận khác của cơ thể.
• Nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, bị kích ứng da khi tiếp xúc với ánh nắng, gây ra các ban đỏ hoặc viêm da.
• Mệt mỏi và sốt nhẹ
• Tổn thương các cơ quan nội tạng quan trọng như thận, tim, phổi và hệ thần kinh, dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như suy thận hoặc viêm tim.

Viêm khớp dạng thấp là một bệnh tự miễn ảnh hưởng đến các khớp trong cơ thể, đặc biệt là các khớp nhỏ ở tay, cổ tay, và chân. Bệnh xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm các mô khớp khỏe mạnh, gây ra viêm, đau đớn và tổn thương. Theo thời gian, viêm kéo dài có thể dẫn đến biến dạng khớp và giảm khả năng vận động. Các triệu chứng của viêm khớp dạng thấp:

• Đau nhức các khớp, sưng và nóng khi chạm vào, đặc biệt là các khớp nhỏ ở tay và chân thường bị tổn thương đầu tiên.
• Biến dạng khớp: Viêm kéo dài có thể gây tổn thương nghiêm trọng, làm thay đổi hình dạng và chức năng của khớp.
• Mệt mỏi: Bệnh nhân thường cảm thấy rất mệt mỏi, ngay cả khi không vận động quá nhiều.
• Yếu cơ: Sự viêm và đau ở các khớp có thể dẫn đến cảm giác yếu và mất sức ở các cơ bắp xung quanh.
• Giảm ngon miệng và giảm cân: Các cơn đau, viêm và mệt mỏi có thể ảnh hưởng đến sự thèm ăn, dẫn đến giảm cân không chủ ý

Viêm khớp dạng thấp ảnh hưởng chủ yếu đến phụ nữ, với tỷ lệ mắc bệnh cao gấp 2-3 lần so với nam giới. Độ tuổi khởi phát thường từ 30-50 tuổi, mặc dù bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Bệnh này có thể xảy ra sau khi có các yếu tố di truyền, môi trường, hoặc thói quen sinh hoạt làm tăng nguy cơ.

Tiểu đường tuýp 1 là một bệnh tự miễn trong đó hệ miễn dịch tấn công và phá hủy các tế bào trong tụy, đặc biệt là các tế bào beta chịu trách nhiệm sản xuất insulin. Insulin là hormone giúp cơ thể điều chỉnh mức độ glucose (đường) trong máu, vì vậy khi thiếu insulin, cơ thể không thể kiểm soát được lượng đường huyết, dẫn đến tình trạng tiểu đường. Đặc điểm và triệu chứng của bệnh tiểu đường tuýp 1:

• Tiểu nhiều và khát nước: Do lượng glucose trong máu cao, cơ thể cố gắng loại bỏ phần đường dư thừa qua nước tiểu, dẫn đến tiểu nhiều và mất nước.
• Mệt mỏi và yếu: Vì cơ thể không thể sử dụng glucose để tạo năng lượng, người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi và yếu.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân: Mặc dù ăn uống bình thường hoặc nhiều hơn, người bệnh vẫn có thể bị giảm cân do cơ thể không thể sử dụng glucose hiệu quả.
• Tầm nhìn mờ: Tăng mức đường huyết có thể gây ảnh hưởng đến thị lực tạm thời.
• Làm lành vết thương chậm: Quá trình hồi phục của cơ thể bị chậm lại do lượng glucose cao trong máu.

Đa xơ cứng (Multiple Sclerosis - MS) là một bệnh tự miễn, trong đó hệ miễn dịch tấn công và phá hủy lớp bảo vệ gọi là vỏ myelin bao quanh các tế bào thần kinh trong hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống). Myelin đóng vai trò quan trọng trong việc giúp tín hiệu thần kinh được truyền tải nhanh chóng và hiệu quả giữa não và các bộ phận khác của cơ thể. Khi lớp vỏ myelin bị tổn thương, việc truyền tín hiệu bị gián đoạn, gây ra các triệu chứng thần kinh. Bệnh đa xơ cứng có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào vị trí và mức độ tổn thương của hệ thần kinh. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Khó khăn trong việc đi lại: Sự tổn thương myelin có thể gây mất khả năng kiểm soát cơ bắp, dẫn đến khó khăn khi di chuyển, đi lại hoặc duy trì thăng bằng.
• Mất thăng bằng và phối hợp: Các vấn đề về phối hợp cơ thể có thể khiến người bệnh dễ bị ngã hoặc khó thực hiện các động tác chính xác.
• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi kéo dài và không giải thích được là triệu chứng phổ biến ở những người mắc bệnh đa xơ cứng.
• Rối loạn thị lực: Một số bệnh nhân có thể gặp các vấn đề về thị lực, chẳng hạn như mờ mắt, mù tạm thời một mắt hoặc cảm giác nhìn đôi.
• Rối loạn cảm giác: Có thể có cảm giác tê hoặc ngứa ran ở các bộ phận của cơ thể, đặc biệt là ở tay và chân.
• Vấn đề về trí nhớ và tư duy: Trong một số trường hợp, bệnh đa xơ cứng có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức, gây khó khăn trong việc tập trung và ghi nhớ thông tin.
• Đau và co thắt cơ: Các triệu chứng khác có thể bao gồm đau cơ, co cứng cơ bắp hoặc cảm giác cứng đờ.

Nguyên nhân gây bệnh tự miễn?

Y học hiện đại đã xác định một số nguyên nhân gây ra bệnh tự miễn, bao gồm:

• Ô nhiễm môi trường: Bệnh tự miễn, đặc biệt là lupus ban đỏ, có thể trở nên nghiêm trọng hơn khi sống trong môi trường ô nhiễm. Các hóa chất như thủy ngân, thuốc trừ sâu, thuốc nhuộm tóc và bao ni lông có thể trực tiếp tác động lên hệ miễn dịch, làm tổn thương các mô của cơ thể và khiến hệ miễn dịch không nhận diện được chúng.
• Nhiễm trùng: Một số bệnh tự miễn như sốt thấp khớp và viêm cột sống có thể khởi phát từ nhiễm trùng. Khi cơ thể bị nhiễm vi khuẩn, các tế bào của cơ thể có thể trở nên tương tự như vi trùng, khiến hệ miễn dịch tấn công nhầm vào chính các tế bào của cơ thể thay vì vi khuẩn.
• Xáo trộn vi khuẩn đường ruột: Việc lạm dụng kháng sinh và thuốc ngừa thai có thể gây mất cân bằng vi khuẩn trong đường ruột, làm rối loạn hệ miễn dịch và dẫn đến các bệnh tự miễn.
• Thiếu hụt vitamin D: Vitamin D có vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động bình thường của hệ miễn dịch, giúp chống lại ung thư và ngăn ngừa sự tấn công của các yếu tố đối kháng với hệ miễn dịch. Thiếu vitamin D có thể làm suy yếu khả năng điều chỉnh miễn dịch của cơ thể.
• Di truyền: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, người có bố mẹ mắc bệnh tự miễn có tỷ lệ mắc cao hơn gấp 2-3 lần so với những người không có yếu tố di truyền.
• Chế độ dinh dưỡng và lối sống không lành mạnh: Chế độ ăn thiếu khoa học, thói quen hút thuốc, uống rượu bia, chất kích thích, cùng với stress công việc và thức khuya kéo dài. 

Dấu hiệu bệnh tự miễn thường gặp?

• Sốt kéo dài hoặc tái phát: Sốt là một trong những biểu hiện phổ biến khi hệ miễn dịch của cơ thể hoạt động để chống lại các tác nhân bất lợi ngoài môi trường. Tuy nhiên, nếu cơn sốt kéo dài và tái phát liên tục nhiều ngày dù có uống thuốc hạ sốt thì bạn nên nghi ngờ các bệnh liên quan đến rối loạn miễn dịch.
• Thường xuyên cảm thấy mệt mỏi: nếu luôn cảm thấy cơ thể uể oải, không tập trung, mất tinh thần thì có thể là cảnh báo “phản nghịch” của hệ miễn dịch. 
• Ngứa da, nổi mề đay, phát ban: Đây là những biểu hiện bệnh dễ gây nhầm lẫn với dị ứng. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch trong cơ thể bị suy yếu cũng khiến da bị ngứa ngáy, hay nổi mề đay hoặc phát ban.
• Tăng hoặc giảm cân bất thường: trọng lượng cơ thể bỗng tăng hoặc giảm một cách bất thường dù không thay đổi chế độ ăn uống hoặc tập luyện thì nguyên nhân có thể do sự trao đổi chất trong cơ thể bị rối loạn, hệ miễn dịch thay đổi.
• Sưng các tuyến: Khi hệ miễn dịch bị rối loạn, sẽ tạo ra các kháng thể tự “hủy hoại” các mô tại chính các cơ quan đấy. Và có thể gây sưng tại chỗ như các tuyến ở khớp, cổ họng…
• Dị ứng với thực phẩm hoặc gặp các vấn đề hệ tiêu hóa: Tăng hoặc giảm miễn dịch cũng sẽ gây nên những thay đổi trong nhu động ruột và quá trình trao đổi chất. Từ đó, có thế khiến cơ thể dễ bị dị ứng với một số thực phẩm hoặc gây nên tình trạng táo bón, tiêu chảy.

Các biến chứng nguy hiểm của bệnh tự miễn?

• Biến chứng tim mạch: Các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, xơ cứng bì, viêm khớp dạng thấp có thể gây viêm hệ thống, dẫn đến xơ cứng động mạch và tấn công cơ tim, gây bệnh tim.
• Biến chứng phổi: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những người mắc bệnh tự miễn có nguy cơ hình thành cục máu đông trong phổi cao gấp 6 lần so với người bình thường sau khi nhập viện. Những bệnh nhân mắc bệnh đa xơ cứng hoặc các bệnh tự miễn khác, đặc biệt là những người ít vận động hoặc phải ngồi xe lăn, có nguy cơ cao hình thành cục máu đông ở chân. Các cục máu đông này có thể di chuyển lên phổi, gây ra biến chứng nguy hiểm.
• Tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm: Đau đớn và mệt mỏi mạn tính do các bệnh tự miễn có thể dẫn đến trầm cảm. Ngoài ra, những bệnh tự miễn ngoài da như vảy nến, lupus ban đỏ, và bạch biến cũng có tác động lớn đến tâm lý của người mắc, làm tăng nguy cơ trầm cảm.
• Mắc các bệnh tự miễn khác: Người bị bệnh tự miễn có nguy cơ cao mắc các bệnh tự miễn khác hơn so với người bình thường.

Cách phòng tránh bệnh tự miễn?

• Để phòng tránh các bệnh tự miễn và bảo vệ hệ miễn dịch, cần duy trì chế độ ăn uống hợp lý, nghỉ ngơi điều độ và hạn chế hút thuốc lá. Tránh thừa cân hoặc béo phì vì chúng có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp hoặc viêm khớp vẩy nến.
• Hãy duy trì khám sức khỏe định kỳ 1-2 lần mỗi năm để phát hiện sớm các bệnh nguy hiểm, bao gồm bệnh liên quan đến hệ miễn dịch. Thường xuyên vận động và chọn môn thể thao phù hợp để luyện tập đều đặn mỗi ngày.
• Khi phát hiện có dấu hiệu bệnh tự miễn, nên đi khám ngay để nhận tư vấn và điều trị đúng cách. Tránh tự ý sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, vì điều này có thể làm bệnh nặng hơn và gây nguy hiểm. Mặc dù hiện nay có nhiều phương pháp điều trị giúp kiểm soát triệu chứng, nhưng bệnh tự miễn vẫn chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Do đó, hãy chủ động bảo vệ hệ miễn dịch thông qua những thói quen đơn giản hàng ngày.